zkSync là gì?
zkSync là giải pháp mở rộng Layer-2 do Matter Labs phát triển, nhắm vào việc giảm chi phí, tăng nhanh quá trình giao dịch và đem lại sự bảo mật trên Ethereum bằng cách sử dụng công nghệ ZK Rollups.
Cơ chế hoạt động của ZkSync
Để hiểu về cơ chế hoạt động của ZkSync, người dùng cần hiểu đơn giản về khái niệm Rollups:
Rollups là tiện ích được thiết kế để tăng khả năng mở rộng cho Ethereum. Rollup cho phép tổng hợp lượng lớn các giao dịch vào một khối và đồng thời gửi chúng đến Ethereum. Hay nói cách khác, mỗi khối Rollup được gửi đến Ethereum sẽ là một bản tóm tắt tổng hợp nhiều giao dịch trong đó.
Tương tự, ZK Rollup là các Rollup sử dụng bằng chứng không kiến thức (Zero Knowledge) để chứng minh rằng các giao dịch được gói trong khối và gửi đến Ethereum là đúng đắn và hợp lệ.
Sau đó, hợp đồng thông minh trên Ethereum layer 1 chỉ cần xác minh bằng chứng đó mà không cần thực hiện lại toàn bộ các giao dịch. Điều này giúp tiết kiệm nhiều gas fee hơn vì xác minh Proof (bằng chứng) rẻ hơn nhiều so với việc thực hiện lại tính toán.
zkSync chính là sản phẩm đầu tiên của Matter Labs dựa vào kiến trúc Zk Rollups, đóng vai trò là một Layer 2 của Ethereum. Trên zkSync, nguồn tiền sẽ được lưu trữ trên hợp đồng thông minh ở mạng lưới chính (on-chain) trong khi việc tính toán và lưu trữ dữ liệu được thực hiện off-chain.
Đối với khối Rollup, zero knowledge proof – bằng chứng không kiến thức dạng SNARK sẽ được tạo ra để xác minh tính hợp lệ của khối Rollup đó trên chuỗi chính. Vì thế zk-SNARK hiểu đơn giản là tên gọi của một cơ chế xác minh Zero Knowledge.
Các sản phẩm của Matter Labs
Matter Labs là đơn vị phát triển zkSync, trong suốt chặng đường phát triển, công ty này đã ra mắt một số sản phẩm và có sự phát triển theo thời gian như:
1. zkSync Lite
Được đổi tên từ ZkSync 1.0. Đây là sản phẩm ra mắt vào tháng 6 năm 2020. Lúc này zkSync 1.0 chỉ đơn giản là một phương thức thanh toán và chưa tích hợp hợp đồng thông minh. Tháng 5/2021, zkSync ra mắt bản nâng cấp (v1.x) có thêm chức năng NFT và swap.
2. zkSync Era
Được đổi tên từ zkSync 2.0. Phiên bản zkSync 2.0 ra mắt ban đầu có những tính năng mới như Account Abstraction và hỗ trợ EVM thông qua Solidity và Vyper. zkSync 2.0 đã có khả năng kết hợp với các hợp đồng thông minh, thêm vào đó là ngôn ngữ lập trình riêng Zinc cùng với zkPorter. Chi tiết về zkSync Era sẽ được đề cập bên dưới.
3. zkPorter
Là một phần của zkSync 2.0, bao gồm zkRollup với khả năng cung cấp dữ liệu trên chuỗi và zkPorter với khả năng cung cấp dữ liệu ngoài chuỗi. Đây là một sản phẩm phụ của Matter Labs giúp tăng tăng TPS của mạng lưới nhanh hơn.
Tựu chung lại, Matter Labs đã phát triển từ zkSync 1.0 → ZkSync 2.0 sau đó đổi tên cho hai phiên bản này lần lượt là zkSync Lite và ZkSync Era.
Thông tin về ZkSync Era
Sau khi đổi tên thành zkSync Era, đội ngũ nhấn mạnh rõ hơn việc áp dụng công nghệ zkEVM để tăng mức độ tương thích với các EVM smart contract. Đội ngũ Matter Labs đã nghiên cứu việc áp dụng zkEVM trên mạng thử nghiệm hơn một năm và trên mạng chính thức từ tháng 10/2022, và cũng đã trải qua rất nhiều vòng audit.
Chú thích: zkEVM là công nghệ được phát triển một phần dựa trên Zero-Knowledge Proof, được chia thành 4 loại khác nhau dựa theo mức độ tương thích với EVM, trong đó loại 1 đến 4 sẽ giảm dần độ tương thích với EVM.
zkSync Era đang là zkEVM loại 4, nghĩa là chỉ đang gần tương thích với EVM. zkEVM loại 4 sẽ chỉ tương đương với các ngôn ngữ cấp cao, không phải bản thân EVM.
Các dự án đã đăng ký tham gia vào hệ sinh thái của ZkSync bây giờ đã có thể khởi chạy dApp của mình sau khi ZkSync Era mainnet một cách permissonless. Cộng thêm với giấy phép MIT/Apache 2.0, ZkSync Era sẽ hoàn toàn là mã nguồn mở và ghi nhận sự đóng góp từ cộng đồng.
Tính đến này ZkSync đã hoàn thành chặng đường 12 tháng thử nghiệm với 8.8 triệu lượng giao dịch diễn ra ra trên Testnet. Đồng thời đội ngũ cũng đã dành ra 3.8 triệu USD cho các hoạt động audit và bug bounties để tăng cường độ bảo mật cho layer 2 này.
Điểm nổi bật của zkSync Era là gì?
1. Khác biệt so với Optimistic Rollups
Các dự án áp dụng Optimistic Rollups như Arbitrum, Optimism và những dự án áp dụng Zk Rollup như zkSync, Starkware đều là những giải pháp mở pháp hàng đầu cho Ethereum. Tuy nhiên, đội ngũ zkSync khẳng định ZK Rollup có những ưu điểm vượt qua Optimistic Rollup như:
Thời gian xác thực giao dịch: ZK Rollups nhanh hơn Optimistic khi không phải đợi 7 ngày để xác thực tính đúng đắn của giao dịch.
Hiệu quả về nguồn vốn: Các giao dịch nạp rút tài sản trên ZK Rollup cũng không gặp độ trễ 7 ngày như Optimistic Rollup, dẫn đến hiệu qủa sử dụng vốn được nâng cao hơn.
2. Tính năng Account Abstraction (AA)
Account Abstraction cho phép chuyển đổi tài khoản riêng thành một hợp đồng thông minh có logic riêng của nó. Bằng cách chuyển các tài khoản độc lập (Externally Owned Account – EOA) thành các tài khoản smart contract (Smart Contract Accounts – CA)
Tính năng này của zkSync có những điểm lợi sau:
Không cần Seed phrase: Tránh bị mất hoặc bị hack ví. AA cho phép xác thực sinh trắc học hoặc thông qua người thân hay bạn bè của mình.
Trả phí bằng bất kỳ token nào: Cho phép một ví hỗ trợ hoặc tài trợ ví giao dịch cho các ví khác và tự động chuyển đổi token khác sang ETH để trả phí. Loại tài khoản này được gọi là Paymasters.
Ký nhiều giao dịch cùng một lúc: Cho phép người dùng gom các giao dịch lại một lô để ký chúng cùng lúc mà không cần phải tốn nhiều thời gian xử lý từng giao dịch một.
Thanh toán tự động: Người dùng có thể sử dụng tính năng AA để lên lịch chuyển tiền tự động, gia hạn phí đăng ký… một cách phi tập trung.
3. Áp dụng zkEVM
zkEVM là một công nghệ ZK-Rollup mới nổi được phát triển vào đầu năm 2021 và có tính tương thích cao với EVM.
Các ngôn ngữ lập trình ZK vẫn còn một số hạn chế. Một trong những rào cản lớn nhất là tính không đồng nhất giữa các ngôn ngữ lập trình này khiến các nhà phát triển gặp khó khăn trong việc lập trình trên các ngôn ngữ khác nhau.
Điều này làm cho việc xây dựng các DApp có sự thống nhất về code hay muốn di chuyển DApp giữa các layer 1&2 trở nên khá khó khăn. Tựu chung lại, zk-Rollup thông thường tương đối khó áp dụng và có sự giới hạn nhất định về mặt chức năng.
Với zkEVM, khả năng kết hợp (composability) trong layer 2 sẽ mạnh hơn nhờ vào việc thống nhất hóa phương thức lập trình, giúp các DApp trên Ethereum có thể đơn giản di chuyển sang zk-Rollup chain mà không cần sửa đổi nhiều nguồn code source.
Đọc thêm: Top 5 dự án MEME đang dậy sóng trên zkSync
Token của zkSync là gì?
Tại thời điểm viết bài (tháng 3/2023), zkSync chưa ra mắt token. Tuy nhiên Matter Labs đã hé lộ về việc ra mắt token trong vòng 1 năm sau khi mainnet. Vì thế đây cũng có thể là cơ hội để người dùng ủng hộ và sử dụng sớm các sản phẩm và dự án trong hệ sinh thái của ZkSync Era để có cơ hội được Airdrop như cách Arbitrum và Optimism đã từng làm.
Roadmap & cập nhật của ZkSync
Hành trình phát triển của ZkSync được bắt đầu vào mùa hè 2020. Trước đó Matter Labs, công ty đứng đằng sau ZkSync, đã bắt tay vào việc nghiên cứu Layer 2 về Zero Knowledge Proofs trong năm 2019.
Trong đó các chặng đường được chia thành các giai đoạn như sau:
Giai đoạn 1: Phát triển zkSync 1.0. Hiện tại đã đổi tên thành zkSync Lite
Giai đoạn 2: Phát triển zkSync 2.0 là sự kết hợp của zkSync 1.0 và zk-Porter
Giai đoạn 3 (zkSync Era): Đổi tên thành ZkSync Era, áp dụng zkEVM và chuyển dự án thành mã nguồn mở. Đây cũng là giai đoạn hiện tại của ZkSync.
Giai đoạn 4: Tập trung vào Decentralization và anti-censorship, tức là zkSync sẽ là hướng đến phi tập trung và không chịu sự kiểm duyệt bằng cách loại bỏ hoàn toàn quyền kiểm soát của Matter Labs lên mạng lưới mà sẽ trao quyền cho cộng đồng nhiều hơn.
Trong đó, cụ thể hơn về hành trình phát triển của zkSync:
Tháng 12/2019: Master Labs lần đầu giới thiệu zkSync đến cộng đồng với tầm nhìn phát triển Zk-Rollup trên Ethereum.
Tháng 6/2020: zkSync v1 chính thức đi vào mainnet.
Tháng 5/2021: zkSync ra mắt bản nâng cấp (v1.x) với có chức năng NFT và swap.
Tháng 6/2021: Giới thiệu zkSync 2.0 với tầm nhìn tiến tới zkEVM.
Tháng 2/2022: zkSync 2.0 Testnet.
Tháng 2/2023: Matter Labs thông báo đổi tên zkSync 2.0 thành zkSync Era.
Tháng 3/2023: ZkSync Era chính thức khởi động mạng chính thức và chào đón người dùng.
Hiện tại, zkSync Era đã đi vào mainnet (ngày 24/3/2023). Dưới đây là một số cập nhật nổi bật tại thời điểm này:
zkSync Era mới mainnet nên chưa có dự án chính thức khởi chạy, đa số các dự án đang ở zkSync 1.0
Số lượng dự án hoạt động ở zkSync 1.0 còn khá ít, phần lớn dự án chỉ ở giai đoạn ý tưởng hoặc giai đoạn testnet.
Người dùng hiện tại có thể chuyển tiền qua hệ sinh thái này để trải nghiệm các dApp
Đa số các dự án trong hệ sinh thái là mảng ví và cơ sở hạ tầng, chưa phát triển nhiều ở mảng khác như DeFi, NFT…
Đội ngũ dự án ZkSync
Matter Labs được sáng lập bởi 2 thành viên: Alexandr Vlasov và Alex Gluchowski.
Alex Gluchowski là một kĩ sư phần mềm với kinh nghiệm 19 năm, ông đã làm CTO cho một vài công ty công nghệ, trong đó có một công ty chuyên về Ethereum R&D trước khi bắt đầu dồn tâm huyết cho zkSync.
Đội ngũ của Matter Labs chủ yếu quy tụ tại Châu Âu với trụ sở chính tại Berlin.
Nhà đầu tư & đối tác
Nhà đầu tư và các vòng gọi vốn
ZkSync đã nhận được tổng cộng hơn 458 triệu USD thông qua hơn 3 vòng gọi vốn, trong đó:
Series A (T3/2021): Nhận 6 triệu USD từ Binance, Coinbase Ventures, Balancer, Aave, Curve…
Series B (T11/2021): Nhận 50 triệu USD từ a16z, Blockchain.com, Crypto.com, Bybit, Consensys, OKEx, Covalent…
Tháng 1/2022: Matter Labs đã được thông qua khoản đầu tư trị giá $200M từ BitDAO để xây dựng hệ sinh thái zkSync.
Series C (T11/2022): Nhận 200 triệu USD dẫn đầu bởi Blockchain Capital và Dragonfly, cùng với các nhà đầu tư khác như Light Speed Venture Partners, Variant, A16z…
Một trong những điểm đáng chú ý là dự án được đầu tư bởi rất nhiều sàn CEX lớn (như Binance, Coinbase, Huobi, Bybit,…) và cả những gương mặt tiếng tăm trong làng DeFi (như Curve, Aave, Balancer,…), điều này giúp cho zkSync sẽ nhanh chóng được tích hợp ở cả các sàn tập trung và ở các sàn phi tập trung lẫn trên các ứng dụng DeFi.
Đối tác
zkSync là một layer 2 vì vậy số lượng đối tác của họ rất nhiều và trải dài ở nhiều mảng như: hiện đang có khá nhiều đối tác ở nhiều mảng khác nhau trên thị trường blockchain.
Sàn CEX: Bybit, Huobi,…
Dự án: Curve, 1inch, Hop Protocol, Aave…
Quỹ đầu tư: Mirana Venture, a16z, Dragonfly…
Cơ sở hạ tầng: Chainlink, Arkn, Gitcoin, Unstoppable Domain…
Các dự án này đa phần đều đã có sự kết nối với zkSync Era từ trước và có cơ hội cao sẽ mở rộng lên hệ sinh thái này sau khi zkSync Era mainnet.
Dự án tương tự
Một số dự án sử dụng công nghệ Rollup tương tự zkSync Era có thể kể đến như: Starknet, Polygon zkEVM, Loopring…
Website: zksync.io
Ngồn: Coin98
GócTiềnẢo
Tham gia thảo luận cùng GTA team và săn kèo Spot, FastFood, Meme cập nhật tin tức thị trường nhanh nhất tại:
- Channel Trading: https://t.me/gta_trading_channel
- Channel News: https://t.me/goctienao
